نوستالژی یا غم غربت، در اصطلاح به حس دلتنگی و حسرت انسان ها نسبت به گذشته و به آن چیزهایی است که در زمان حال آنها را از دست داده است. اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی و کلا وضع زندگی انسان ها در ایجاد حس نوستالژی موثر است. تقریبا تمام شاعران و هنرمندان در آثار خود به نحوی غم غربت و دلتنگی های حاصل از آن را با ابزارها و تصویرهای شعری گوناگون بیان کرده اند؛ ولی در نزد بعضی از آنان این غم، تبدیل به ابزار هنری خاص، برای بیان عواطف شخصی شده است. در شعر معاصر، منوچهر آتشی، نادر نادرپور و مهدی اخوان ثالث از این گروه به شمار می روند. در این مقاله با پژوهش در شعر این شاعران، غم غربت، علت ها و شیوه های بیان آن تحلیل و بررسی شده است.

این مقاله درصدد است تا از منظری جامعه شناختی به موضوع عواطف و جنسیت بپردازد. عواطف و جنسیت سازه ای اجتماعی و فرهنگی اند و متغیرهای اجتماعی– فرهنگی، در سطوح خرد و کلان، سهم بسزایی در برساخت جنسیت و کنش های عاطفی مثبت و منفی کنشگران اجتماعی دارند. اهمیت این موضوع زمینه ساز نگارش این مقاله شد و در فرایند تکوین از میان صور گوناگون عواطف، بر احساس غم تأکید شد. به منظور بررسی وضعیت احساس غم بین دو جنس، نخست چارچوب نظری منبعث از رویکردهای نظری جامعه شناسی عواطف و جنسیت تدوین و برپایة آن، پرسش ها و فرضیه هایی طراحی شد. کنشگران این بررسی، دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی بودند که به شیوة نمونه گیری طبقه ای نسبی و با حجم نمونة 381 نفر انتخاب شدند. نتایج نشان داد که احساس غم در بین دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد بیش از دیگر مقاطع و نیز در بین دانشجویان با پایگاه اقتصادی-اجتماعی متوسط، بیش از دیگران است. در بین متغیرهای جامعه شناختی اثرگذار بر احساس غم، ناتوانی در مدیریت عواطف، احساس بی قدرتی، ناهم نوایی و به تأیید اجتماعی نرسیدن بر احساس غم دانشجویان دختر و پسر و بی اعتمادی، تنها بر احساس غم دانشجویان دختر تأثیر دارد.

منوچهر آتشی از شاعرانی است که دوران کودکی، طبیعت زنده جنوب و صداقت رفتاری آن دیار هرگز از ذهن و زبان او محو نمی شود. گذشته سرایی شاعر علاوه بر تاریخچه حضور او در دنیا به گذشته های بسیار دور و باستانی و اسطوره ای نیز باز می گردد. واژه ها، مکان ها، حوادث و اتفاقات، اشخاص، روستا و ... همیار شاعر در پردازش به این گذشته است. درد و حسرت از دست رفتن نیکی ها و مردانگی های آدمی در برابر همه بدی ها خمیرمایه این گذشته سرایی است. از آنجا که شعر شاعران به نوعی سرگذشت پنهان جامعه است با واکاوی حسرت سروده های آنها می توان تاریخچه پنهان جامعه هم دوره شاعر را بازشناخت. بازشناسی خصلت های مردم جنوب، مبارزه آنها علیه استعمار، افتخارات و زندگی پرشکوه آنها، جدال سنت و تمدن، تقابل طبیعی زیستی با صنعت و مدرنیته و آرمان های نهفته در مدینه فاضله از هدف های این بررسی است که در خلال اشعار آتشی نمود یافته است. به ضرورت همین مساله باواکاوی اشعار آتشی، آنچه که در این راستا و در پیوند با این هدف بوده استخراج شده و نمونه های برجسته آن ارایه شده است.

غم و شادی از انفعالات و کیفیات نفسانی اند. غم نتیجه تاثر نفس است از حصول امری مکروه و شادی زاده تاثر آن از امری مطلوب. در روایات و احادیث آمده است که معصومان و مومنان حزن واندوهشان در دل و شادمانی و سرورشان در چهره است. علی علیه السلام می فرماید: اما حزنی فسرمد «کار همیشگی ام اندوه است و تیمارخواری» (نهج البلاغه، خطبه 202، ص 237). در نفحه الروح و تحفه الفتوح آمده است: «حزن حالتی است که چون بر سالک غالب شود و قایم گردد، او را غیر و اشتغال به غیر فانی گرداند و نتیجه آن ااشفاق است». (جندی، ص 138)

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی و مقایسه بازشناسی توانایی هیجان ها در دانش آموزان عادی، نیمه شنوا و ناشنوای 14 تا 20 ساله شهر مشهد انجام شده است. روش: این پژوهش کاربردی و از نوع علی مقایسه ای است. برای انجام این پژوهش تعداد 105 دانش آموز به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای (بر حسب جنسیت و معلولیت) انتخاب و در سه گروه 35 نفره عادی، ناشنوا و کم شنوا گمارده شدند. در این مطالعه از نسخه تغییر یافته آزمون بازشناسی چهره بنتون (1978) استفاده شده است که چهار زیر مقیاس غم، خشم، شادی و ترس را می سنجد. یافته ها: تحلیل واریانس یک راهه و چند متغیره نشان داد که در مولفه­, های بازشناسی هیجان شادی فقط بین گروه ناشنوا و گروه عادی تفاوت معنادار وجود دارد. در مولفه­, های بازشناسی هیجان خشم، بازشناسی هیجان ترس و بازشناسی هیجان غم و نمره کل بازشناسی هیجان بین گروه عادی با دو گروه کم شنوا و ناشنوا تفاوت معنادار وجود دارد. بین گروه کم شنوا و ناشنوا در هیچکدام از چهار مولفه تفاوت معناداری وجود نداشت. نتیجه گیری: دانش آموزان ناشنوا و کم شنوا در درک و پردازش حالت های هیجانی غم، خشم و ترس به دلیل اینکه تشخیص اینگونه هیجان ها نیاز به استفاده از بازنمایی های ذهنی بیشتری دارد، ضعیف تر عمل می کنند.

شادی و غم از مهم ترین و اساسی ترین حالاتی هستند که برای هر فردی در زندگی ­ اش عارض می شوند. درمیان متفکران مسلمان، ابن سینا برای تحلیل و بررسی این کیفیت نفسانی، بسیار کوشیده و این دو مقوله را درپرتو رابطه ی نفس ناطقه با بدن و نیز حالات روح بخاری بررسی کرده است. پژوهش حاضر حول سه محور اصلی بدین شرح صورت گرفته است: نخست، تبیین حقیقت شادی و غم، و این مسئله که لذت با شادی و غم با درد، رابطه ­ ای مطابق دارد و عروض یکی از حالات، مستلزم عروض حالت دیگر به انسان است؛ دوم، چگونگی عروض شادی و غم در نفس انسان که در این حوزه، بوعلی شادی و غم را از دو جهت، عارض بر انسان دانسته است: یکی تصورات نفسانی و دیگری عوارض بدنی؛ سوم، تأثیر شادی و غم بر سلامت و بیماری انسان، بدین شرح که این دو مقوله به ­ دلیل اثرگذاشتن بر روح بخاری، نقشی مهم در سلامت انسان ایفا می کنند. ازنظر ابن سینا مکررشدن شادی به بروز شادی بیشتر در انسان و تکرار غمناک ­ بودن به ناراحتی و غم بیشتر در او می انجامد. از دیگر یافته­ های این پژوهش، تقسیم­ کردن شادی و غم بر سه قسم حسی، خیالی و عقلی را می ­ توان ذکر کرد.

غم و شادی دو پدیده انسانی است که ریشه در جان و رو ان آدمی دارد و صاحبنظران با رویکردهای گوناگون تفسیرهای متفاوتی از آن ارایه کرده اند. جلال الدین محمد بلخی که یکی از بزرگترین تجربت اندیشان در حوزه تفکر اسلامی و عرفانی است، در پرتو جهان بینی اسلامی و ژرفای تاملات درونی خویش نگاه خاص به این پدیده دارد. او عالم و آدم را با تمام اجزا و حوادث خود تحت تدبیر قدرت لایزال مدبری حکیم و قدیر می بیند. از نظر او غم و شادی دو حالت کاملا درونی است، نه بیرونی لذا انسانی ممکن است در اوج تنعمات، غمگین و متقابلا فردی در شدت فقر و ناداری فرحناک باشد. او در یک شبکه تفسیری و منظر دینی دو تبیین علی و غایی از غم و شادی دارد. او جدای از اینکه غم و شادی را با توجه به متعلق آن به ممدوح و مذموم تقسیم می کند، در تبیین علی عروض غم را معلول رکود و عدم چالاکی روح و در تبیین غایی آنان را سفیران الهی و نویدبخش نتایج خاص می بیند.